Ауылдық жерлерді тұрақты дамытуды қамтамасыз ету үшін Қазақстанның оңтүстік өңірлерінде шөлейттену процестерін алдын алуда табиғи ауыл шаруашылық жүйелерін орнықты басқаруды ғылыми-қолданбалық негіздеу

1. "Қазақстан-2050" Стратегиясы, "қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 14 желтоқсандағы Жолдауы.
2. "Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға"көшуі жөніндегі тұжырымдама туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы № 577 Жарлығы.
3. 2017 жылғы 12 желтоқсандағы № 827 "цифрлық Қазақстан" мемлекеттік бағдарламасы.
4. "Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың" 2017-2021 жылдарға арналған 2017 жылғы 14 ақпандағы № 420 МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ.
5. Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 15 ақпандағы № 636 Жарлығы. "Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарын бекіту туралы".
6. Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 6 қаңтардағы № 527-IV Заңы. "Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі туралы".
7. "2025 жылға дейін Қазақстанның су ресурстарын басқару жөніндегі ұлттық жоба".
8. ҚР экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің 2017-2021 жылдарға арналған 10.09.2019 ж. №26 стратегиялық жоспары.
9. Қазақстан Республикасында шөлейттенуге қарсы күрес жөніндегі 2025 жылға дейінгі Стратегиялық шаралар.

Шөлейттену үрдісі – жер шарының құрғақ және жартылай құрғақ аумақтарын қамтитын жаһандық мәселе және ол өңірлердің тұрақты дамуына күшті ықпалын тигізіп, экожүйелердің биоалуантүрлілігіне, олардың экологиялық қауіпсіздігіне теріс әсер етеді. Бұл құбылыстар әлеуметтік-экономикалық тұрақтылықтың күрделі мәселелерін, атап айтқанда кедейлік мәселесін тудырады.

БҰҰ мәліметтері бойынша 2 миллиардқа жуық адамның өмір сүруі құрғақ аймақтардағы экожүйелерге байланысты, олардың 90% - ы дамушы елдерде тұрады. Дамымаған елдерде жағдай үнемі нашарлайды, өйткені халықтың шамадан тыс көп болуы құрғақ жерлерді

Орталық Азия күрделі трансшекаралық шөлдену проблемаларымен сипатталатын құрғақ және жартылай құрғақ аймақтың классикалық мысалы болып табылады. GTZ басылымының хабарлауынша, қазір Каспий теңізі мен Тянь-Шань және Алтай тау жүйелері арасындағы аймақтан артық шөлдену қаупі төніп тұрған төрт миллион шаршы шақырымнан асатын тұтас бір аймақ жоқ. Қазіргі кезде Орталық Азия территориясының 2/3-тен пайыздан астамын бөлігін құрғақ жерлер құрайды. Мысалы, Қазақстанда Дүниежүзілік банктің бағалауы бойынша, ел аумағының 66 пайызы шөлейттенуге ұшыраған.

Қазақстан Республикасының «жасыл экономикаға» көшу тұжырымдамасы алаңдаушылықтың маңызды себебі ретінде шөлденуді қарастырады және саланың дамуын қамтамасыз ететін және сонымен бірге қоршаған ортаны сақтауға және жақсартуға мүмкіндік беретін «жасыл» ауыл шаруашылығы қағидаттарын ұстануды көздейді.

Шөлейттену проблемасы өңірлерді дамытудың мемлекеттік бағдарламаларында, Тұрақты даму мақсаттарының міндеттерінде, «Қазақстан Республикасындағы шөлейттенуге қарсы 2025 жылға дейінгі стратегиялық шарада» және Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2021-2025 жылдарға арналған ұлттық жобасында көрсетілген.

Жоғарыда аталған мәселелердің шешімін біз Қазақстанның оңтүстік аймақтарында шөлейттену процестерінің дамуын болдырмау үшін табиғи және ауылшаруашылық жүйелерін тұрақты басқарудың ғылыми және қолданбалы негіздемесін әзірлеуден көреміз, бұл экономикалық дамуды, азық-түлік қауіпсіздігін және халықтың жоғары өмір сүру деңгейін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Зерттеу объектісі – Қазақстан Республикасының оңтүстік өңірі. Оңтүстік өңірдің ландшафттары шөлейттенуге бейім, ол климаттың өзгеруі және антропогендік қысымның күшеюі аясында тез өсе бастады. Құрғақ экожүйелердің табиғи жайылымдары мал шаруашылығының негізі болып табылады және сонымен бірге Қазақстан халқының едәуір бөлігі үшін биоәртүрлілік пен табиғи ортаның негізі болып табылады. Оңтүстік өңірдегі ауылдық елді мекендердің көпшілігінің дамуындағы күрделі мәселе жайылымдарда шамадан тыс жүктеменің артуы болып табылады – бұл жеке қосалқы шаруашылықтардағы және басқа да ауыл шаруашылығы құрылымдарындағы мал басының көбеюінің нәтижесі. Облыстың суармалы жерлер тұздануға және деградацияға бейім. Мұның бәрі экологиялық жағдайдың нашарлауына және жердің деградациясына әкеліп соғады, соның салдарынан шөлейттену процестері күшейеді.

• Шөлейттенуге ұшыраған табиғи-ауыл шаруашылық жүйелерді басқару, бағалау және картографиялаудың ғылыми-әдістемелік негіздерін әзірлеу;
• Ақпараттық-сараптамалық деректер базасын құру;
• Шөлейттенуге ұшырайтын табиғи және ауылшаруашылық жүйелерін басқарудың, бағалаудың және тақырыптық көп масштабты картаға түсірудің ғылыми-әдістемелік негіздерін (тәсілдерін, принциптерін, әдістерін) әзірлеу;
• Табиғи-ауыл шаруашылық жүйелерде шөлейттену қаупін бағалаудың негізгі параметрлерін айқындау;
• Егіншілік және жайылымды пайдаланудағы ТАШЖ деградацияланудың критериилерін, индикаторларын, бағалау көрсеткіштерін әзірлеу;
• Егіншілік және жайылымды пайдаланудағы табиғи-ауыл шаруашылық жүйелеріне далалық зерттеулер жүргізу (егістік, шабындық, жайылымдар);
• Табиғи-ауыл шаруашылық жүйелерінде шөлейттену үрдістерінің дамуына мониторингтік бақылаулар жүргізу;
• Табиғи, ауыл шаруашылық және экологиялық үш блок бойынша ақпараттық-сараптамалық деректер базасын әзірлеу және дамыту;
• Шөлейттенуге қарсы күрес бойынша арнайы мазмұндағы қолданбалы бағалау карталарының серияларын әзірлеу үшін базалық негіз ретінде қазіргі заманғы ландшафттардың картасын әзірлеу және құру;
• Жерді қашықтықтан зондтау және мониторингтік бақылау деректері негізінде табиғи-ауыл шаруашылық жүйелеріндегі шөлейттену үрдістерінің дамуына түгендеу-бағалау картографиялауды жүргізу;
• Жүргізу: табиғи-ауыл шаруашылық жүйелерінің далалық зерттелуі, шөлейттену үрдістерінің дамуына ТАШЖ-ің негізгі учаскелерінде мониторингтік бақылаулар;
• Әртүрлі масштабтағы бағалау-қолданбалы карталарын әзірлеу және құру:
  1. табиғи кешендердің ауыл шаруашылық мақсатта игерілуі;
  2. егіншілік және жайылымды пайдаланудағы табиғи-ауыл шаруашылық жүйелерінде шөлейттену үрдістерінің көрінісі;
  3. ауыл шаруашылық әсерге табиғи кешендердің тұрақтылығы;
  4. табиғи-ауыл шаруашылық жүйелерінің деградациялану деңгейі;
  5. шөлейттену (деградациялану) үрдістеріне ұшыраған ТАШЖ функционалды зоналануы.
• Бағалау жүргізу:
  1. егіншілік және жайылымды пайдаланудағы табиғи-ауыл шаруашылық жүйелерінің өнімділігіне;
  2. табиғи-ауыл шаруашылық жүйелерінде шөлейттену үрдістерінің даму динамикасына;
  3. табиғи-ауыл шаруашылық жүйелерінің ландшафттық-экологиялық жағдайына.
• Шөлейттену үрдістерінің дамуын болдырмауға бағытталған табиғи-ауыл шаруашылық жүйелеріне тұрақты басқару жүйелерін құру;
• Топырақ-су үнемдейтін технологияларын пайдалану бойынша қожалық шаруашылықтарға бақылау жүргізу;
• Табиғи-ауыл шаруашылық жүйелеріндегі шөлейттенудің дамуын болдырмайтын технологиялар бойынша деректер базасын әзірлеу және құру;
• Табиғи-ауыл шаруашылық жүйелеріндегі шөлейттену үрдістерінің дамуын болдырмау бойынша ғылыми-негізделген талаптар кешенін, ұсынымдар мен іс-шараларды әзірлеу;
• Табиғи және ауылшаруашылық жүйелерінде шөлейттену процестерінің дамуын болдырмау бойынша ғылыми негізделген талаптар, ұсыныстар мен шаралар кешенін әзірлеу;
• Табиғи-ауыл шаруашылық жүйелеріндегі шөлейттену үрдістерінің дамуын болдырмау бойынша әзірленген ұсынымдар мен іс-шаралардың тиімділігін бағалау;
• Ауыл шаруашылығы табиғат пайдалануды ұйымдастырудың блок-сызбасын құру;
• Табиғи-ауыл шаруашылық жүйелеріндегі шөлейттену үрдістерінің дамуын болдырмау бойынша табиғатты қорғау іс-шараларының картасын әзірлеу;
• Егіншілік және жайылымды пайдаланудағы ТАШЖ-ін басқару бойынша Web-қосымшаны әзірлеу және құру;
• Ауыл шаруашылығы құралымдарында шөлейттенуді (деградациялануды) болдырмау, топырақ - су үнемдеу технологияларын танымал ету және Бағдарламаның ғылыми нәтижелерін енгізу іс – шаралары бойынша семинарлар, тренингтер өткізу.

• Geoffrey M. Henebry – Ph.D., Мичиган мемлекеттік университетінің география, қоршаған орта және кеңістіктік ғылымдар кафедрасының және Жаһандық өзгерістер мен жерді бақылау орталығының профессоры. Орталық Азия елдеріндегі жерді пайдалану, климаттың өзгеруі және жердің деградациясы мәселелерімен айналысады. h-index – 45
• Mirzabaev Alisher – Ph.D., Аға ғылыми қызметкер, Халықаралық күрішті зерттеу институты (ITRI), Лос-Баньос, Филиппин. Мамандықтың негізгі бағыттары: Жерді пайдалану экономикасы және жердің деградациясы; Экожүйені қалпына келтіру; Климаттың өзгеруінің салдары, бейімделу және жұмсарту; Табиғатқа негізделген шешімдер; Агроазық-түлік жүйелерін өзгерту; Су, энергетика және азық-түлік қауіпсіздігі, жаңартылатын энергия арасындағы байланыс. h-index - 20
• Qadir Manzoor – Ph.D., Біріккен Ұлттар Ұйымының Су, қоршаған орта және денсаулық институты (UNU-IHHI) директорының орынбасары, Гамильтон, Канада. Зерттеу саласы: дәстүрлі емес су ресурстарын пайдаланудың саясатына, институционалдық және техникалық аспектілеріне ықпал ету арқылы сумен байланысты тұрақты даму; ағынды су ресурстарын қалпына келтіру, және оларды қауіпсіз қайта пайдалану, судың сапасы және қоршаған ортаның денсаулығы, жердің тозуын бағалау және қалпына келтіру, тұздану нәтижесінде пайда болады және климаттың өзгеруі жағдайында су және азық-түлік қауіпсіздігі. h-index - 47

Халықаралық рецензияланатын ғылыми журналдарда мақалалар жариялау

• 1 (бірінші), 2 (екінші) және (немесе) 3 (үшінші) квартильге енгізілген бағдарламаның ғылыми бағыты бойынша рецензияланған ғылыми басылымдарда кемінде 3 (үш) мақала және (немесе) шолу Science Web дерекқорындағы импакт-фактор бойынша және (немесе) Scopus деректер базасында CiteScore пайызтилінің кемінде 50 (елу) болуы;
• KOKSON ұсынған шетелдік немесе отандық рецензияланған басылымда кемінде 3 (үш) мақала немесе шолу;
• Зерттеу нәтижелері бойынша монография шығару.

• Мемлекеттік органдар;
• Ауыл шаруашылығы, жердің деградациясы және т.б. мәселелерімен айналысатын ғылыми ұйымдар;
• Жоғары оқу орындары;
• Республикалық және аумақтық басқару құрылымдары;
• Ауыл шаруашылығы құрылымдары (фермер қожалықтары, шаруа қожалықтары, ауыл шаруашылығы кооперативтері және т.б.);
• Қазақстан аймақтарының әлеуметтік-экономикалық дамуының кешенді жоспарларын әзірлеу саласындағы жобалау ұйымдары;
• Қоғамдық ұйымдар, ауыл шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау, экология саласындағы мамандар.